"Ik ben nooit suïcidaal geweest, maar ik begreep waarom mensen die gevoelens krijgen" - Philipa York openhartig over strijd met haarzelf

Ooit gevreesd op de flanken van de Tourmalet, vandaag een van de meest authentieke stemmen in het moderne wielrennen: Philipa York blijft decennia na haar afscheid nog altijd van grote invloed. In The Escape, het boek dat ze samen met onderzoeksjournalist David Walsh schreef, blikt York op haar 66ste terug. Niet alleen op een indrukwekkende carrière op twee wielen, maar vooral op de strijd daarachter — een strijd om identiteit, erkenning en overleven.

York, die tussen 1980 en 1995 onder de naam Robert Millar furore maakte, behoort tot de pioniers van het Britse wielrennen. Haar tweede plaats in de Vuelta van 1984 en de winst in het bergklassement van de Tour datzelfde jaar waren destijds ongeziene prestaties voor een Britse renner. Ze schreef ritten op haar naam in zowel de Tour als de Giro en werd geprezen om haar onverzettelijkheid in het hooggebergte. Maar achter dat succes schuilde een wereld van persoonlijke onrust en isolatie.

“Er was geen LGBTQ-gemeenschap in de Gorbals waar ik opgroeide,” vertelt ze aan The Guardian. “Als ik David Bowie zag op Top of the Pops, dacht ik: ‘Interessant’, maar hij was geen voorbeeld. Hij deed me niet geloven dat ik kon zijn wie ik was.”

De ommekeer kwam pas jaren later. York kondigde haar geslachtstransitie aan in 2000, na een periode van diepe depressie en identiteitscrisis. “Ik wist al vanaf mijn vijfde dat ik anders was,” zegt ze. “Maar als kind besef je ook: de anderen gaan je in elkaar slaan als je dat toont. Dus leer je zwijgen, en schaam je je omdat je niet in het plaatje past.”

Racen werd een toevluchtsoord — een plaats waar controle mogelijk was, emoties onderdrukt mochten worden, en het lijf alles dicteerde. “In de koers denk je niet na over andere zaken. Je verwerkt de buitenwereld niet, je sluit die uit. Het was mijn schild.”

Dat schild beschermde haar carrière, maar had een prijs. “Ik had geen emoties nodig — die zaten alleen maar in de weg. Ik werd daar goed in. Te goed.” Toen de carrière stopte, brak het pantser. “Zonder de koers viel ik in een leegte. De coureur was weg, maar de vragen bleven. Ga ik in transitie of niet? Wie ben ik dan nog?”

Het duurde jaren voor York professionele hulp zocht. “Ik wist niet of ik ooit helemaal zou veranderen, maar ik moest begrijpen waar ik stond. Ik ben nooit suïcidaal geweest, maar ik begreep waarom mensen die gevoelens krijgen.” De weg naar zichzelf was traag, onzeker, maar noodzakelijk. “Met een beetje therapie of hormonen dacht ik: misschien wordt het wel beter. Maar je weet niet waar je eindigt. Ik kon niet doorgaan zoals ik was.”

Ze begon opnieuw. Niet op de fiets, maar in het leven. “Wat voor vrouw wilde ik worden? Dat moest ik allemaal leren — al die sociale codes. En snel, want kwetsbaarheid is gevaarlijk.” Vandaag is York niet alleen een gerespecteerd wielercommentator, maar ook een zeldzaam openhartige stem in het debat rond transgender inclusie in de sport. En ze schuwt de complexiteit niet. “Ik snap de zorgen over eerlijkheid. Maar mensen snappen de fysiologie vaak niet. Je testosteron zakt tot nul. Het draait niet om kracht, het draait om herstel, om balans. Er is zoveel méér aan de hand.”

Toch blijft het thema controversieel. UK Sport stelde recent dat er “geen eenvoudige oplossing bestaat die inclusie, eerlijkheid en veiligheid volledig verzoent”. British Cycling heeft intussen de ‘Open categorie’ in het leven geroepen voor transgender en niet-binaire sporters, maar blijft onder vuur liggen. York is kritisch, ook al noemt ze het beleid niet expliciet transfoob. “Medewerkers van British Cycling hebben een brief ondertekend waarin geëist werd dat transvrouwen worden uitgesloten. In elke andere organisatie zouden die mensen ontslagen worden.”

De federatie verdedigt zich met grote woorden over inclusie en ‘zero tolerance’ voor discriminerend gedrag. Maar de spanning tussen woorden en werkelijkheid blijft.

Philipa York weet wat het is om die spanning lijfelijk te ervaren. Haar zichtbaarheid heeft haar tot mikpunt gemaakt — maar ook tot inspiratiebron. Ze is niet alleen. Atleten als Laurel Hubbard, CeCe Telfer en Kristen Corley hebben het gesprek verbreed, maar Yorks stem klinkt met bijzondere weerklank. Omdat ze al vocht vóór er woorden waren voor haar strijd. Omdat ze nooit haar verleden verloochende. En omdat ze nu, zonder verontschuldiging, simpelweg zichzelf is — niet alleen een naam op een uitslagenlijst, maar een van de meest blijvende figuren van het peloton.